piątek, 6 listopada 2015

Wykaz źródeł

Tworząc tego bloga korzystałyśmy z następujących źródeł:
  1. Danielewicz G., Pod dachami gdańskich kamieniczek, Wyd. Marpress, Gdańsk 1999
  2. Danielewicz G., Portrety dawnych gdańszczan, Wyd. Stella Maris, Gdańsk 1994
  3. Jan Heweliusz Kolumb nieba, praca zbiorowa, PAN BG, 2014
  4. Instrumentarium astronomiczne Heweliusza w Gdańsku, materiały informacyjne PAN BG
  5. Czerwińska-Rydel A., Wędrując po niebie z Janem Heweliuszem, Wyd. Muchomor, Warszawa 2011
  6. Zbiory Archiwum Państwowego w Gdańsku
  • Akta z Kościoła św. Katarzyny w Gdańsku
  • Księga Sądu Ławniczego w Gdańsku
Portale internetowe
  • www.wilanow-palac.pl, Pasaż Wiedzy
  • Pomorska Biblioteka Cyfrowa

wtorek, 3 listopada 2015

Śladami Elżbiety Heweliusz - tramwaj 1022

     Czy wiecie, że patronem jednego z gdańskich tramwajów jest Elżbieta Koopman Heweliusz?
     35 nowych tramwajów PESA nosi imiona osób związanych z Gdańskiem i jego historią, najbardziej znanych i zasłużonych gdańszczan.
     Tramwajowi nr 1022 patronuje nasza Elżbieta! Na zewnątrz pojazdu widnieje jej imię,  zaś wewnątrz można znaleźć krótką informację na temat jej życia i działalności.
     Możemy więc z czystym sumieniem stwierdzić, że Elżbietę Koopman Heweliusz można dziś spotkać na ulicach Gdańska! :)

Tramwaj nr 1022, którego partonem jest
Elżbieta Koopman Heweliusz.

Informacja o patronie zamieszczona wewnątrz tramwaju.

Przejażdżka tramwajem 1022.


Śladami Elżbiety Heweliusz - Oliwa

     My znamy Oliwę jako dzielnicę Gdańska. A jednym z najbardziej rozpoznawalnych jej miejsc jest Park Oliwski. 
     Tu też się udałyśmy, wyobrażając sobie małżonków Heweliuszów spacerujących we wrześniu 1679 r. W tym czasie Oliwa była wioską położoną nieopodal Gdańska, gdzie rodziny wybierały się za miasto na wypoczynek.
     Podczas gdy Heweliuszowie przebywali w Oliwie, spłonęły ich kamienice. Zniszczeniu uległo obserwatorium, księgozbiory i cenne rękopisy. Pamiętamy, że to dzięki wsparciu Elżbiety, Heweliusz nie załamał się i odbudował obserwatorium i podjął dalsze badania.

Oliwa - obecnie jedna z dzielnic Gdańska.


Spacer w Oliwie.



Śladami Elżbiety Heweliusz - Biblioteka PAN

    Dotarłyśmy do Biblioteki Gdańskiej PAN.
Tu skorzystałyśmy z katalogów, by znaleźć interesujące nas pozycje. Chciałyśmy dotrzeć do Machina coelestis czy Prodromus astronomiae  - prac naukowych Jana Heweliusza, w których udział miała również Elżbieta. Niestety, druki te nie są dostępne dla czytelników.

    Nasza wizyta nie poszła jednak na marne. Bardzo miła pani kustosz podarowała nam materiały dot. Heweliusza, a w nich m.in. ryciny z dzieła Machina coelestis z 1673 r. Oprócz tego do poszukiwania tego typu informacji poleciła nam portal Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej. Dziękujemy!


PAN Biblioteka Gdańska przy ul. Wałowej 15

Przeglądamy katalogi w PAN BG.

Śladami Elżbiety Heweliusz - Archiwum Państwowe w Gdańsku

     Archiwum Państwowe to fascynujące miejsce! 
  Przejrzałyśmy akta z Kościoła św. Katarzyny. Znalazłyśmy  tam zapis o zawarciu związku małżeńskiego Jana z Elżbietą z dnia 14 stycznia 1663 r. oraz akt urodzenia ich syna  Adeodatusa z 20 lipca 1664 r. 
     Pokazano nam też ich testament wpisany do księgi Sądu Ławniczego w Gdańsku.
Pozwolono nam także obejrzeć tutejsze zbiory. Było tam wiele ciekawych, starych  i bardzo grubych ksiąg. Wyglądały jak z filmu lub jaskini czarodzieja!
     Bardzo nam się tam podobało i polecamy to miejsce każdemu!


Tzw. dudka - wąska księga oprawiona skórą.
Akta z Kościoła św. Katarzyny.
(ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gdańsku)

Zapis o zawarciu małżeństwa Jana Heweliusza
z Elżbietą Koopman w 1663 r.
(ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gdańsku, sygn 353/44 str.168)

Testament Jana i Elżbiety Heweliusz zapisany w księdze Sądu Ławniczego w Gdańsku.
(ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gdańsku, sygn. 300,41/26)

W magazynach Archiwum Państwowego w Gdańsku.

Najpiękniejsza naszym zdaniem księga! :) 

Klimat starodruków w Archiwum Państwowym w Gdańsku.

Śladami Elżbiety Heweliusz - Ratusz Głównego Miasta i Dwór Artusa

     Udałyśmy się do Ratusza Głównego Miasta i Dworu Artusa, które są oddziałami Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, żeby poczuć atmosferę XVII-wiecznego Gdańska.
     Szukałyśmy obrazów i eksponatów, które pomogłyby nam wyobrazić sobie, jak wyglądały ulice Gdańska, po których spacerowała Elżbieta oraz jak mogła się ubierać.
     W tamtych czasach kobiety ubierały spódnice z kabatem, kazjatki, płaszczyki, fartuchy i kołnierze. Nosiły różne nakrycia głowy. Ich stroje były najczęściej czerwone lub czarne, ale też niebieskie czy zielone.

Spacer ul. Długą. W tle Ratusz Głównego Miasta,
a po prawej stronie znajduje się Dwór Artusa.

Miniaturka gdańskiego Ratusza
przed wejściem do Ratusza Głównego Miasta.

Śladami Elżbiety Heweliusz - Kościół św. Katarzyny

     Naszym kolejnym celem był Kościół św. Katarzyny. To bardzo ważny kościół w życiu Elżbiety. Tu w roku 1663 młodziutka 16-letnia Elżbieta Koopman poślubiła o wiele od siebie starszego (52-letniego) Jana Heweliusza i stała się jego drugą żoną. W tym kościele została też 30 lat później pochowana obok swojego męża.
   Przy płycie nagrobnej umieszczone są tablice informacyjne o życiu i dokonaniach Jana Heweliusza. Ma tam też swoje zaszczytne miejsce Elżbieta Heweliusz!

Kościół św. Katarzyny na Starym Mieście w Gdańsku
przy ul. Profesorskiej 3.

Płyta nagrobna w Kościele św. Katarzyny - miejsce pochówku
Jana i Elżbiety Heweliusz.

Tablice informacyjne przy płycie nagrobnej Heweliusza
i wzmianka o Elżbiecie Heweliusz.

Śladami Elżbiety Heweliusz - Pomnik Jana Heweliusza

     Idąc dalej śladami Elżbiety Heweliusz dotarłyśmy do pomnika Jana Heweliusza, znanego astronoma i męża Elżbiety. Spędzili razem 24 lata, w tym niezliczone nocy na dachu swoich kamienic, wpatrując się w niebo. 
     Pomnik usytuowany jest przy ul. Korzennej, a obok na ścianie znajduje się malowidło mapy nieba półkuli północnej, którą Elżbieta zamieściła w wydanym już po śmierci Heweliusza dziele Prodromus astronomiae (1690).
     Szkoda, że na pomniku nie uwieczniono również  Elżbiety. :(

Pomnik Jana Heweliusza przy ul. Korzennej.

Malowidło na ścianie obok pomnika Jana Heweliusza,
przedstawiające niebo półkuli północnej.

Śladami Elżbiety Heweliusz - Dom Heweliuszów


     Heweliuszowie mieszkali w Gdańsku przy ul. Korzennej 53-55. Na dachu kamienic mieściło się obserwatorium astronomiczne. To tu małżonkowie prowadzili badania, porządkowali wyniki, rysowali i obliczali.

  
Kamieniczki Heweliusza przy ul. Korzennej w Gdańsku
wraz z umieszczonym na dachu obserwatorium astronomicznym.
(ze zbiorów PAN BG)


Widok na Stare Miasto i obserwatorium Heweliusza.
(ze zbiorów PAN BG)


    W swoim domu podejmowali znamienitych gości, np. króla Jana III Sobieskiego czy znanego angielskiego astronoma Edmunda Halleya.
     Niestety kamienice Heweliuszów spłonęły w nocy z 26 na 27 września 1679 r.
    Dziś w miejscu, gdzie kiedyś stały, u styku ul. Korzennej i Heweliusza, zawisła specjalna tabliczka informująca o tym fakcie.

Dotarłyśmy do celu! Róg ul. Korzennej i Heweliusza.
To tu przeszło 300 lat temu mieszkali Heweliuszowie.


Ul. Korzenna - miejsce, gdzie znajdowały się kamienice Heweliuszów.
Na ścianie budynku widnieje tablica.



Tablica umieszczona na budynku przy ul. Korzennej.

piątek, 30 października 2015

Nasza ciekawość wciąż rośnie!

     Jutro nasza mini ekipa badawcza wyruszy w teren!
Tyle dowiedzieliśmy się o życiu Elżbiety Heweliusz i teraz chcemy odwiedzić wszystkie miejsca w Gdańsku związane z naszą bohaterką. To jak podróż w czasie!
Na naszej mapie mamy zaznaczone punkty:

  • Dom Heweliuszów przy ul. Korzennej,
  • Pomnik Jana Heweliusza - męża Elżbiety,
  • Kościół św. Katarzyny,
  • Ratusz Głównego Miasta i Dwór Artusa,
  • Archiwum Państwowe w Gdańsku i Biblioteka PAN,
  • Zajezdnia tramwajowa ZKM

Zapraszamy na relacje z naszej ekspedycji badawczej! :)

Wybierzcie się z nami na wyprawę
Śladami Elżbiety Heweliusz!





Dlaczego Elżbieta była wyjątkowa?

     Jak już pisałyśmy wcześniej, Elżbieta była osobą wykształconą. Nie jest to takie oczywiste, gdyż w XVII w. młode kobiety miały przyuczać się do prowadzenia gospodarstwa domowego i przygotowywać do roli żony oraz matki. Najpopularniejszym sposobem edukacji było wychowanie w domach rodzinnych. Funkcjonowały również szkoły przyklasztorne, gdzie uczono czytania i pisania po polsku, rachunków, śpiewu i robótek.
     Elżbieta natomiast posiadła wiedzą, jaką wykładano w szkołach dla chłopców. Niestety, nie dotarłyśmy do żadnych wiarygodnych źródeł, jak do tego doszło :(

źródło: Pasaż Wiedzy, www.wilanow-palac.pl





wtorek, 27 października 2015

Potomni o Elżbiecie Heweliusz

     Podczas uczty weselnej Jana Heweliusza i Elżbiety, jeden z przyjaciół stwierdził żartobliwie, ze odtąd astronom będzie musiał kierować się według dwu nowych gwiazd – oczu swojej młodej żony. J

     Z uznaniem wyrażał się o Elżbiecie słynny angielski astronom Halley w piśmie do Rady Miejskiej Gdańska.

     Epitafium poświęcone zmarłej również świadczy o popularności Elżbiety w tamtych czasach. Francuski badacz napisał: „Zawsze z czcią wspominana będzie pani Heweliuszowa, pierwsza ze znanych mi kobiet, która nie obawiała się wziąć na siebie trudów obserwacji i obliczeń astronomicznych.

źródło: G. Danielewicz, Portrety dawnych Gdańszczan, 1994, s.260

niedziela, 25 października 2015

Znaczenie działalności Elżbiety Heweliusz

     Wiemy już, że Elżbieta nie opublikowała żadnej własnej pracy naukowej. Żyła w cieniu męża. Mimo to nie należy umniejszać znaczenia jej dokonań. 
     To dzięki niej dwie ostatnie prace Heweliusza ujrzały światło dzienne. To ona wytrwale pomagała mężowi w pracach badawczych i wspólnie z nim prowadziła obserwacje przestworzy. Oddawała mężowi usługi znajomością języków. 
    Po pożarze uratowała go od załamania i dodała siły do podjęcia odbudowy obserwatorium.
     Jako wdowa nadzorowała druk ostatnich dzieł męża, robiła korekty, sporządzała mapy, korespondowała z uczonymi całej Europy.

Obserwatorium Heweliusza - to tu Elżbieta pomagała mężowi w pracach badawczych,
(ze zbiorów PAN BG)

źródło:  Danielewicz G., Portrety dawnych Gdańszczan, 1994
             Danielewicz G., Pod dachami gdańskich kamieniczek, 1999

Dokonania Elżbiety Heweliusz

     Elżbieta Koopman okazała się nie tylko idealną towarzyszką Jana Heweliusza w życiu prywatnym, ale i osobą biegłą w astronomii. Do dzisiejszych czasów zachowały się dwa świadectwa owej wspólnej pracy - miedzioryty zamieszczone w Machina coelestis, na których przedstawiono małżonków podczas obserwacji nieba.
     Elżbieta nigdy nie opublikowała własnych prac, mimo to zasłużyła na miano polskiej astronomki. Jej dokonaniem na polu naukowym było opracowanie a także wydanie, po śmierci męża, jego dwóch ostatnich prac - Prodromus Astronomiae i Firmamentum Sobiescianum.

Miedzioryt zamieszczony w Machina coelestis z 1673 r.,
przedstawiający małżonków podczas obserwacji nieba.
(ze zbiorów PAN BG)

Mapa północnej półkuli nieba w Prodromus astronomiae 1690 r.,
dziele Heweliusza zebranym i wydanym przez Elżbietę.
(Za Jan Heweliusz Kolumb nieba, PAN BG, 2014)



źródło: Pasaż Wiedzy, www.wilanow-palac.pl;
            G. Danielewicz, Portrety dawnych Gdanszczan, 1994



czwartek, 22 października 2015

Zainteresowania Elżbiety Koopman


     16-letnia Elżbieta, jak na swój wiek i ówczesny stan edukacji młodych kobiet, była bardzo wykształcona. Znała kilka języków i posiadała rozległe zainteresowania naukowe.
   Wykazywała także wysokie zdolności matematyczne, o których niejednokrotnie wspominał Heweliusz.
  Już przed zamążpójściem interesowała się astronomią, a po ślubie pomagała swojemu mężowi w obserwacjach astronomicznych. Sam Heweliusz wysoko cenił umiejętności żony i stała się ona jego cennym współpracownikiem.


Taras z lunetami w obserwatorium na dachu kamienic Heweliuszów
przy ul. Korzennej
(ze zbiorów PAN BG)


źródło: Danielewicz G., Pod dachami gdańskich kamieniczek, 1999
Instrumentarium astronomiczne Heweliusza w Gdańsku, materiały otrzymane w PAN BG


poniedziałek, 19 października 2015

Elżbieta Koopman Heweliusz - gdańska astronom


     Elżbieta Koopman urodziła się w 1647 r.,  zmarła w 1693 r.
Była wykształcona i znała kilka języków. W wieku 16 lat wyszła za mąż za 52-letniego Jana Heweliusza. Razem z Heweliuszem prowadziła w Gdańsku przy ul. Korzennej obserwatorium astronomiczne, była jego najlepszym współpracownikiem i oparciem w trudnych chwilach.
     Po śmierci męża zebrała w całość i wydała jego nieukończone dzieła.
  Elżbieta przeżyła Heweliusza o 6 lat. Pochowano ją obok niego w Kościele św. Katarzyny w Gdańsku.

Heweliusz przy pomocy żony Elżbiety prowadzi pomiary wielkim sekstantem
(ze zbiorów PAN BG)


źródło: Pasaż Wiedzy, www.wilanow-palac.pl
            Danielewicz G., Portrety dawnych gdańszczan, 1994


sobota, 17 października 2015

Witajcie!

Dnia 17.10.2015 powołałyśmy do życia bloga Gwiazdka Heweliusza.


     O czym będzie nasz blog?
O  kobiecie z epoki baroku, o drugiej żonie znanego gdańskiego astronoma Jana Heweliusza - Elżbiecie Koopman Heweliusz, która dzieliła z mężem zainteresowania oraz pomagała mu w badaniach i obserwacjach. 
     Jako kobieta-naukowiec wyróżniała się na tle swojej epoki. 

     Ale zacznijmy od początku...



My - czyli kto?

Weronika - na co dzień trenuję akrobatykę i Kung Fu. Fascynuję się kulturą japońską i marzę o wyjeździe do Japonii. Uwielbiam rysować.


Weronika


Tosia - moim hobby jest jazda konna i balet. W zimę jeżdżę na nartach. Uwielbiam Włochy! Bardzo lubię sushi. Mam 2 żółwie.








Tosia 
Natalia - chodzę do szkoły baletowej a moją pasją jest taniec. Trenuję akrobatykę. Lubię też snowboard  i pływanie. Mam trzy pieski.

Natalia